|
Делкән хамгин кезәңк туужта орн-нутгудин негнь Китд болҗана. Кесг зун җилин туршарт Китдин хаадуд хам-хоша бәәх орн-нутгудиг эврәннъ күчнд орулхар седҗәлә. Манҗуриг, Моңһлмудин, Зүн һарин, Кашгарин, Төвдин зәрм Һазрмудыг эзлҗ авад, эврәннь орн-нутган өргҗүлсмн.
Болв XIX век зун җиләс авн Англь, Японь, Германь болн нань чигн орн-нутгуд Китдиг эврәннь медлдән орулхар седҗәлә. Китд улс эн даҗрачнарин өмнәс кесг дәкҗ ноол-дандбосла. Синьхайск революц (1911–1913 җилмүд) монархиг уга кеһәд, Китд Респуб-ликиг зарлла.
1937–1945 җилмүдт Японь Китдиг даҗрхин кергт, дә босхлабосхала. 1945 җилд со-ветск церг Японя Квантун әәрмиг хамх цокад, Манҗуриг сулдхла. Японь эврәннь капитуляции тускар зарлла. Советск цер-гин командовань Китдин улсин әәрмд япон трофейн зер-зевиг бәрулҗ өглә. Тиим ке-вәр Китд ңутгт олн улсин революц диилврдиилвар бәрхин төлә сән таал тогтагдлатогтагдала.
Хулһн сарин нег шинд Китд Улсин Республик зарлгдлазарлагдала. Ода орн-нутгт 1982 җилин бар сарин 4-д батлсн КУР-ин Консгитуц үүлдҗөнә. 1965 җилин хөөн "культурн революцин" йовудт 1954 җилин Консти-туцла ирлцәтәһәр тогтасн политическ бур-дәц хамхлгдла. Олн-улсин элченрин Цугкит-дин хург (ВСНП) үүлддгән уурв. Суңһугдудг государственн органмудын ормдормуд цергә-бюрократическ диктатурин органмуд тогтагдла. Бәәрн органмудын көдлмшиг рево-люционнревоюционин" комитетмуд куцәҗәлә.
1982 җилин Конституцла ирлцәтәһәр олн улсин элчнрин Цугкитдин хург государственн йосна ах орган болҗана. Провинцсәс, автономн райодас, цутхлңгцутхулңаг медлин балһсдас суңһгдсн депутатирас ВСНП тогтна. Депутатириг суңһлһн ВСНП-н даңгин үүлддг комитетин һардврт болна. Хуралт болһна ВСНП 5 җилин болагт суңһгдна. Цугкитдин эн хург КУР-ин ахлачиг болн терүнә даруксиг суңһна. КУР-ин ахлачин болн терүнә даруксин үүлдвринүүлдуврин болзгньболзогань бас тавн җил болҗана, дарук болзгтболзагит чигн эдниг суңһҗсуңһаҗ болҗана, болв хойр болзгас үлү биш цагт.
КУР-ин ахлач государствин дотр-дундын болн һазадын кергүдт элчлна. КУР-ин ахлачин селвгәр ВСНП Государственн советин (правительствеин) премьерин кандидатуриг батлна. Цугкитдин хургин сессьмуд хоорнд даңгин үүлддг комитет үүлдвриг күцәнә. Комитетин ахлач, терүнә дарукс, секретаритын начальник болн гешүд суңһгдна. Комитетин күцц зөвин болвзгнь бас тавн җил болҗана. Зака тогтагч йосиг Цугкитдин хург күцәнә.
Күцәгч йосн болхлаболхала Государственн советин һарт бәәнә. Государственн совет Цугкитдин хургин болн терүнә даңгин үүлддг комитетин өмн дааврта болҗана. Госсоветин болзгнь бас тавн җил болҗана. Орн-нутгин экономическ, политическ олн төрмүдиг комитет күцәнә. Госсоветин премьер, терүнә дарукс, советин гешүд болн секретариатын начальник Госсоветин даңгин үүлддг комитетд орна. Премьер, терүнә дарукс болн комитетмүдин ахлачнр эн үүлд хойрас үлү болзгт тәвгдхш.
Райодын, балһсна, провинцсин олн улсин элчнринэлчинрин хургдхургад тавн җилин болзгтболзогат суңһгднасуңһугдана.
Орн-нутгин парламентд - олн улсин элчнрин Цугкитдин хургин ханьд 2970 депутат орҗана. Эдниг олн мандатта системәр,нуучнар дууһар өгәд суңһла.
| 