Китдин Улус Орн: хүвлвр хоорндк йилһән

Аһулһнь уга кегдлә Аһулһнь немгдлә
Ясврин тәәлвр уга
127-гч мөр:
Хулһан сарин нег шинд Китд Улсин Республик Җумхуриети зарлагдала. Ода орн-нутугт 1982 җилин бар сарин 4-д батлсн КУР-ин Констигитуц үүлдҗөнә. 1965 җилин хөөн "культурн революцин" йовудт 1954 җилин Консти-туцла ирлцәтәһәр тогтасн политическ бур-дәц хамхалгадла. Олн-улсин элченрин Цугкит-дин хург (ВСНП) үүлддгән уурв. Суңһугдудг государственн органмудын ормуд цергә-бюрократическ диктатурин органмуд тогтагдла. Бәәрн органмудын көдлөмшиг ревоюционин" комитетмуд куцәҗәлә.
 
1982 җилин Конституцла ирлцәтәһәр олн улсин элчнринэлченрин Цугкитдин хуруг девлет государственн йосна ах орган болҗана. Провинцсәс, автономн райодас, цутхулңаг медлин балһсдас суңһгдснсуңһугдасын депутатирас ВСНП тогтна. Депутатириг суңһлһнсуңһулһан ВСНП-н даңгин үүлддг комитетин һардвртһардаврат болна. Хуралт болһна ВСНП 5 җилин болагт суңһгднасуңһугдана. Цугкитдин эн хург КУР-ин ахлачиг болн терүнә даруксиг суңһна. КУР-ин ахлачин болын терүнә даруксин үүлдуврин болзогань бас тавн җил болҗана, дарук болзагит чигн эдниг суңһаҗ болҗана, болв хойр болзгас үлү биш цагт.
 
КУР-ин ахлач государствин дотр-дундын болн һазадын кергүдт элчлнаэлчельна. КУР-ин ахлачин селвгәр ВСНП Государственн Девлетин советин радян (правительствеин) мемлекетин премьерин кандидатуриг батлана. Цугкитдин хургин сессьмуд хоорндхоорнод даңгин үүлддгүүлдудаг комитет үүлдвриг күцәнә. Комитетин ахлач, терүнә дарукс, секретаритын начальник болн гешүд суңһгднасуңһугдана. Комитетин күцц зөвин болвзгнь бас тавн җил болҗана. Зака тогтагч йосиг Цугкитдин хург күцәнә.
 
Күцәгч йосн болхала Государственн Девлетин советин радян һарт бәәнә. Государственн Девлет совет радян Цугкитдин хургин болн терүнә даңгин үүлддг комитетин өмн даавртадааврата болҗана. Госсоветин болзогань бас тавн җил болҗана. Орын-нутугин экономическ, политическ олн төрмүдиг комитет күцәнә. Госсоветин премьер, терүнә дарукс, советин радян гешүд болн секретариатын начальник Госсоветин даңгин үүлддг комитетд орна. Премьер, терүнә дарукс болн комитетмүдин ахлачнрахлачнар эн үүлд хойрас үлү болзгт тәвгдхш.
 
Райодын, велаятин балһсна, провинцсин олнолын улсин элчинрин хургад тавн җилин болзогат суңһугдана.
 
Орын-нутугин парламентд - олнолын улсинулусин элчинрин Цугкитдин хургин ханьд 2970 депутат орҗана. Эдниг олвын мандатта системәр,нуучнар дууһар өгәд суңһласуңһала.
 
Орын-нутугин политическ бәәдле-җирһалд урдкурдук кевәр һололгеч чинриг Китдин Комму-нистическпартьнистическ парть зүуҗәнә. Энүг 1921 җилин така сарин 1 шиңд бурдәлә. 1991җилин то-дигәр партии ханьд 50,32 сай гешүн бәәлә. Сүл ик сольврмудын цагла чигин Коммунистическ парть күчән барҗахш. Орн-нутгт болҗах ик политическ боли хамгин түрүнд экономическ сольврмудыг чадмгар һардҗа-на.
 
Энүнә үүлдувриг бурушаҗах баһчудын чидлимүд орн-нутгт бәәснбәәсын болв чигнчигин, ода деерән эднд бәәдлиг сольх арһ уга болҗана. Ода деерән партии лидермүд орн-нутгин өдгә цагин бәәдлиг һартан бәрҗәнә. Экономическ ик сольвртасольврата политикиг коммунистнр ик урдаснь күцәснә ашт орын-нутугт тиим бәәдл тогтв. Делкәд учрҗах демократическ сольврумудыг Китдин коммунистинир Советск Радян Союзин коммунистинрәс урдаснь медҗ тодрхатодраха керг-үүлдврүүлдувар күцәлә. Орн-нутугин эконо-микин бәәдлиг ясрулхин кергт Дэн Сяопине селвгәр һазадын капитал орн-нутгтнутугт промышленностин кесг халхд өргәр олзлдг болв. Сул экономическ зонмуд өргәр бүрдәгдҗәлә. Советск Союзд Радян болхлаболхала тер цагла хуучн йосн нам түрун ишкдлән эн туст кеһәд уга билә. Тиигәд Һазадын капиталыг олзлсна, эврәннь экономикой оңдарулсна ашт Китд ард хоцрлһнасхоцорлаһнас болнболын революционн ик сольврмудас гетлгв. Хуучин йосн ормдан үлдав.
 
Коммунистическ партии Генеральн сег-лөтрин үүлиг ода Цзян Цземинь дааҗана. Энүнлә дегц эн КУР-ин цергә советин ах-лачнь болҗана. Тегәд цергә күчнкүчин чигнчигин ком-мунистнрин һарт бәәхмен болҗана.
 
1987 җилин хулһн сарин чилгичәр КПК-н XII съезд болла. {{күн|285}} ханьта шин ЦК-г эн суңһв. {{күн|200}} ханьта селвгчнрин цутхлң комиссь энд суңһла. ЦК-н Политбюрон ханьд {{күн|18}} орҗана. Дисципли бүрткдг цутхлң комиссь партьд бас бәәнә. Тегәд коммунистнир урдкурдук кевәр дисциплинд һол оньган өгдгөгдег болҗана, үлу үг келх зөв уга. Тегәд орн-нутгтнутугт буржуазн гиҗ келҗ болх зәрм партьс бөөснбөөсын болв чигин, эврәннь һоллгч зокалмудас коммунистнркоммунистнир хаһцҗахшхаһцаҗахш. Талдан халәцтә партиг эдн цагин некверлә ишкдлишкидыл бәрҗ тесдгтесдег болҗана.
 
"Буржуазн" партьсн тоод Китд нуггтнугугут демократь делгурүлуһнуд дөң болдг ассоциац, Китдин демократическ лиг, Тайваня демок-ратическ автономин лиг. Гоминьдана рево-люционн комитет үнн-чик бәәдлин Китдин парть болн нань чигн зәрм җисәд үулдҗәнә. БолвБолвы орн-нутгиннутугин политическ бәәдл-җирһлд эднә зүүҗәх чинрньчинринь йир баһ. Китд парла-ментин ханьд һаллгчданһалалгачдан коммунистнр бәәнә. Талдан партьсин элчинриг терүнә ханьд кезә орулхамб?
 
Тер мет Китдин олн улсин политическ селвлцәнәселвелцәнә совет орн-нутггнутугг 1949 җиләс авн үүлдҗәнә. Энүнә ханьд олн зүсн демократическ партьс, олна организацс, олн зусн келн-әмтнәәмтенә элчнрэлчинир, тер мет һазадын орнд бәәх китд улс орҗана. Советин ахлачнь КПК-н нертә үүлдәч Ли Җуйхань болҗана.
 
== Зәңг церллт ==