Элст балһсн
Элст (орос. Элиста́) — Хальмг Таңһчин хотол балһсан. Элст Орсин Ниицәнин өмн үзгүт, Эргин җирн зурһан шиирин Элст гидиг салад оршаҗана.
| География города | |||||
| Элст | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Элиста | |||||
 | |||||
|
|||||
| 46°19′0″N 44°16′0″E / 46.31667°N 44.26667°E | |||||
| Страна |
 Орсин Ниицән |
||||
| Регион | Хальмг Таңһч | ||||
| Глава | Дмитрий Трапезников | ||||
| История и география | |||||
| Основан | 1865 | ||||
| Население города |
|
||||
| Высота центра | 120 метр | ||||
| Население города | |||||
| Население города | 103,300[1] человек (2014) | ||||
| Цифровые идентификаторы | |||||
| Телефонный код | 84722 | ||||
| Почтовый индекс | 358000–358014 | ||||
| Lua эндү: expandTemplate: template "ref-ru" does not exist. | |||||
|
|
|||||
 Медиафайлы на Викискладе | |||||
![Флаг[d]](/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BE%D0%BC%D0%B3:Flag_of_Elista_(Kalmykia).svg)
_(2004).png)
Тарихи ясврлх
Кезәнәс авын Элст-сала хальмгудын нуйдлун буйрун орм байсман. 1853 җилд Государственын Девлет Мемлекеттік зойрин министерствин және мектеп закварар эн салад модод суулһугдасын байсман. Суулһусан модад йир сайнар урһав. Тиигәд Элистин ө-шуһу модна плантациялары бүрдәсмн (өдгә «Иньглалат» гидиг парк).
Элст эврәнень тууҗан 1865-гче җиләс авын экилнә. XIX века өрәлнед әрәсән правительствин мемлекеттік закварар хальмг теегиг керчисан халилһин амар бүүрлусун селәд тогтана. Теднә дунд - Элст. Нүүдгән хаяд, хальмгуд эн күүтрүт бәәдег болх гиҗ санҗасман. Зуг хальмгуд дундас тиим улус тоота һарв. 1865-гче җилд Элст салад Воронеж губерниясы орс Кийков ирҗ байршелсмин. Эднә дару кесег ресейдегі орс өрк-бүл нааран нүүҗ ирлә. Эльсте гидиг хотын тогтагдасмин. Селән дарунь өсәд, өргеҗәд, волостин цутхулнад хүврв[2].
XX века түрүн җилмүдт Элст Манцин улусин областық ставка болҗ. Энд улусин мемлекеттік залавар, мөрдин хаша, хасгудын казармалық, малын хот хадһалдаг хашас тосхогдав[2].
1918-гч җилин хаврар Хальмг теегет советин радян мемлекеттік йосн тоготосмин. 1920-гче җилд Хальмг автоном область тогтав. Зуг залалтын эркетын Астрахань үлдуҗе. Эн учрар шин хотол балһсна орм хайх комиссиясының бүрдәгдасмин. Комиссиясының шиидвирәр шин балһсан Элст селәнә ормд бурдәгдасмин. 1927-ч җиләс авн Элст - Хальмг Таңһчин хотол балһсан. 1931 – 1935 җилмүдт балһсан экләд тосхогдана. Телеграфтық болын телефонының линиясы босхогдад, гермүд, школ, заводының тосхогдад, балһсна җирһал җил ирвәс дүркүләд, өргеҗәд, делгерәд йовна. Тосхогдҗах Элст балһснад административті цутхулаң болсан деерән таңһчин сойлын цутхулңад хүврунә. Энд техникумында секгеднә, областық велаят музейі экләд көдленә, хальмг келәр газетінің, дегтермүд барлагдана. 1936 җилд Хальмг драматикалық театрының секгедве, 1937 җилд болхола – улусин хор болн келн-улусин мемлекеттік зевсегүдин оркестрі бүрдүнә[2].
Зуг 1941 җилд һалзу фашистнар мана орн-нутугур мемлекеттік дәврәд, төвкөнүн җирһалиг эвдав. 1942-гче җилд фашистікнір Элистиг күчәр эзлҗ. Элистин дорде ар үзгүт (Һашун сала) кесег зун хальмгуд, орсмуд болын еврейлердің фашистнар хаҗ алв. Ода тер ормод дүңгәсн ик обелиск (бумбулв) байна. 1942 җилин бар (декабрь) сарин 31-д Элистиг 28-ч Армиясы цергечнер хортанас сулдухсман.
Балһасан фашистер сулдад, җирһал невчик төвкөнсан болҗахла, һашута цааҗлаһнала хальмг улус харһад, киитын Сибирь туугдув. Хотол балһсан өнчирәд үлдав. Элст гиҗ нерәдгедгән уурад, Степной гиҗ нерәдгдәд, Ставропольск крайин ханьд орулгадсын болдыг. Зуг [[19 җилин январин 9-д Хальмг Таңһче шинәс тогтад, таңһчин цутхулаң шинәс Элст гидиги нерән авасмин. 1967 җилд Дивное-Элст хаалһар түрүн поезд йовов[2]. 1970-80-гче җилмүдт Волгоград, Астрахань балһаснур шин асфальтендер арқылы кегдесан хаалһас секегдав.
Өдгә цагла Элст – йир сайхан, өрген һо уульнуцта, хун цаһан өндөр гермүдтә балһсан. 1998-гче җил Элстед 33-гче спорттық Шахматтан Шатрин Олимпиадалық давав. Олимпиаданың учрар Элистин дорд өмн үзгет Сити-Чесс гидиг шин микрорайон тогтусмин. Бар сарин 2005-гче җилд Бурхан Багшин алтыншы сүм Европаның дегед ик хурул мешіт секгедыв.
Олн-әмтын ясврлх
Олн-әмтенә тооһин хүврулһан (1933 - 2010 җилмүд): [3][4][5][6][7][8]:
Элистан өврөҗтә тоот ясврлх
Элистад өвреҗтә тоот олын. Сити-чесс, Сәкүсн сүм, Хальмг государственн девлет мемлекеттік университетінің болын нань чигин юм хәләҗ чадҗанат. Элистин цутхуднад Ленинә нертә талваң бәәнә, тавлаң деер пагода дүңгәнә. Ойран Цаган гер зогсачана. Эн тосхолат хаҗуд Буддизмнің Будда Багшин бумбулав бамбуктен байна. Байсралсанчанар цагатан, зовлоңг үзсан цагатан әмтын ирәд бурхундан мөргенә. Эн бумб ноһан урһумал модун заагат зогсоҗана. Хол биш серүн фонтан асхарна. Зуна халун цагат энүнә өөр дала әмтын ирәд амрана. Энүнд судың зурганчин цокулх арһ байна. Бичикидүд нааран ирҗ наадһа машидәр машиналар гүүлгнә. Нәәмдегеч микрорайон заход ик өндр толһа деер бас нег бумбулав бәәнә. Энүг ачта скульптуралық Эрнст Неизвестный Сибири туугдусан хальмгудт қалмақтар нерәдв. Элст декәдчен олн зүсын бумбаласар байн. Тедень: О.И.Городовиковин, Ээлән Овлан, Хоңгорин Элистан уульнцар йовсан цагат күүнә нүдн байрлана. Облыстық ке-сайхан модд сарсалдад зогсона, олн зүсын цецегүд каңканана. Асхаднь болхола, балһсан олын зүсын өңгетә гереләр герелетнә.
Театрының, музейдің, кинотеатрлар ясврлх
Элистид байдаг улус мемлекеттік өдр болһан кинотеатрлар одна. Эднә нердень: "Родина" ("Төрскин"),"Октябрь" ("Хулһана сар"). Кесег театрының байна: Басаңга Баатрин нертә Драмтеатр, орос театрда, "Җаңһар" театр. "Родина" ("Төрскин") кинотеатры өөр Амур-Санана нертә дегтерин саң байна.
Сурһулин заведеньс ясврлх
Элистид кесег сурһулин заведеньс байна. Теднь: Хальмг шаңһа университет, автомобильді-хаалһна техникумын, эмчин болын хот кеһәчин колледжінде, белг-эрдемтә училищ, гуманитарлық, коммерциялық болын техникалық лицейде, 3-ч профессионалдық училищмуд, дунд сурһулин школмуд мектебін болын бичидүдин садмуд бәәнә
Әмт зөөдг көлген ясврлх
Элистед олн-әмтиг микроавтобуслар зөөҗ һарһана. Билетин үннь - 12-15 рублей. Муниципальдық кү зөөдег көлген Элистед йовдого.
| Элст балһсна хаалһин зурас | |
|---|---|
| Дуһар | Хаалһин зура |
| 1 | 8-гче микрорайон — Барун электричеств һарһадаг станци |
| 2 | ЖДВ — Демьяновская гидиг уульнц |
| 5 | 6-гче микрорайон — 1-гче микрорайон - Теңгрин Уйдл ууульнц |
| 6 | 8-гче микроррайон — Төмр хаалһин вокзал |
| 7 | Теңгрин Уйдл ууульнц — Сити-Чесс |
| 9 | 1-гче микрорайон — Төмр хаалһин вокзал |
| 10 | Төмр хаалһин вокзал — Аршаня уульнц |
| 11 | Төмр хаалһин вокзал — Теңгрин Уйдл ууульнц |
| 12 | Оютнрин хотн — 8-гче микрорайон |
| 15 | Элст — Аршан гидиг селән |
| 17 | Өмн узгин район — Төмр хаалһин вокзал |
| 19 | Ар-барун үзгин уульнц — 8-гче микрорайон |
| 20 | Баһчудын эмнелдаг гер — 8-гче микрорайон |
| 21 | Төмр хаалһин вокзал — 8-гче микрорайон |
| 23 | Кирбазарная гидг уульнц — 8-гче микрорайон |
| 25 | Төмр хаалһин вокзал — 6-гче микрорайон |
| 26 | 6-гче микрорайон — Поле Чудес |
| 27 | 6-гче микрорайон — Өмн үзгин район |
| 40 | Төмр хаалһин вокзал — Ар хотон |
Шаҗна тосхолат ясврлх
Сәкүсн-Сүм ясврлх
Бурхан Багшин алтын Сүме ясврлх
Заалт ясврлх
- ↑ Численность населения России, субъектов Российской Федерации в составе федеральных округов, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов – районных центров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более человек
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 https://web.archive.org/web/20160312175750/http://lib.znate.ru/docs/index-249827.html?page=2
- ↑ 2. Преобразование Калмыцкой автономной области в республику. Успехи социалистического строительства и формирование калмыцкой социалистической нации « Сайт об Истории Калмыкии
- ↑ Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей
- ↑ Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей
- ↑ Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей
- ↑ Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей
- ↑ Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей
