Моңһлмудин Орн
Моңһлмудин Орн (мн. Монгол Улс) - энэ Зүүн болон Төв Азид орших улас юм. Хойд талаараа ОХУ, бусад талаараа БНХАУ-тай хиллэдэг, баруун зүгт Казахстантай ойр (хилийн цэгүүд 38 километр зайтай) байрладаг. Нийслэл болон хамгийн том хот нь нийт хүн амын 40 орчим хувь нь оршин суудаг Улаан-Баатар. Улас төрийн засаглалын хэлбэрийн хувьд нэг танхимт парламенттай бүгд найрамдах улс болно. Төрийн тэргүүн нь ерөнхийлөгч, засгийн газрын тэргүүн нь ерөнхий сайд, хууль тогтоох эрхтэй буюу төрийн дээд байгууллага нь Уласын Их Хурал юм.
Моңһлмудин Орн
 Монгол улс Mongol uls |
|||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
| Частр: "Монгол улсын төрийн дуулал" Моңһолмудин Таңһчин орон-нутугин частыр |
|||||
 |
|||||
| Хотол Балһсан | Улан Баатр | ||||
Монгол (95%), Хасаг (3.9%), Тува ард түмнээс бүрдэх 3 сая хун амтай. Монгол улас энэ далайд гарцгүй бөгөөд Бурханы шашин дийлэнх хүн амын шүтлэг юм. Газар нутгийн хэмжээгээр дэлхийд 19 дэх дэсд эрэмбэлэгдэх 1,564,116 ам дөрвөлжин километр нутаг нь дунджаар далайн түвшнээс дээш 1,580 метр өндөрт өргөгдсөн байдаг ба хүн амын нягтрал хамгийн сийрэг улс юм. Нутгийн дийлэнх нь тал, хээр бөгөөд хойд болон баруун талаар Алтай, Хангай, Хэнтий нурууд, бусад салбар уулс сунан тогтсон, өмнөд хэсэгт говь зонхилно. Хөдөө аж ахуйн салбарт бэлчээрийн мал аж ахуй эрхэлдэг, мөн гол мөрнүүдийн ай сав газруудаар улаан буудай, хүнсний ногоо голчлон тариалдаг. Нүүрс, төмрийн хүдэр, зэс зэрэг ашигт малтмал баялаг.
Монгол орноос эртний шим судлалын олдвор арвин олддог. Евразийн нүүдэлчдийн анхны төрт улас гэж алдаршсан Хүннү НТӨ 209 онд Монгол оронд төвлөн байгуулагдаж байв. Түүнээс хойш Түрэг болон өвөг Монгол хэлтэй олон улс ээлжлэн оршин байсан бөгөөд 13-р зууны эхээр тархай Монгол аймгуудыг Чингис хаан нэгтгэж Их Монгол Улс байгуулагдсан. 1234 онд Өгэдэй хаан залгамжилж, хожим нь 1279 онд Чингис хааны ач Хубилай хаан Юань улсыг Хятадад төвлөн байгуулсан байна. Юань улс унасны дараа XIV зууны үеэс Монголчууд Цагаан хэрэмнээс хойших орондоо дотооддоо дайн самуунтай бага хаадын үеийг туулжээ. 1604-1634 онд хаан суусан Лигдэн хаан Манжуудын эсрэг Монголчуудыг дахин нэгтгэхийг оролдсон боловч түүний нас барсны дараагаар Чин улсын эрхшээлд цувран орцгоосон. 1911 онд Чин гүрэн нурах нь тодорхой болсноор Монголчууд тусгаар тогтнолоо зарлан тунхаглаж Богд хаант Монгол улс байгуулагдсан ч 1921 он хүртэл бүрнээр тусгаар тогтнож чадаагүй. 1945 онд ЗХУ-аас бусад гадаадын улсуудаар хүлээн зөвшөөрөгдөж, 1961 онд НҮБ-ын гишүүн, бүрэн эрхт улс болсон. 1924 оны үндсэн хуулиар Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс нэртэй болж, ЗСБНХУ-ын нөлөөгөөр эв хамт улс төрийн дэглэм, нийгэм журмын эдийн засгаар замнасан. 1990 онд бусад социалист улсуудын адил ардчилсан дэглэм, зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн.
Түүх
ясврлхЭрт үе
ясврлх
Эрт дээр үеэс өнөөгийн Монгол улсад бэлчээрийн нүүдэлчид амьдарч байсан ба хааяа нэгдэж томоохон улс гүрнүүдийг байгуулж байжээ. Эдгээрээс анхных нь болох Хүннү гүрэн нь МЭӨ 209 онд Модун шаньюйгаар удирдуулан төрт улс үүсгэсэн юм. Энэ гүрэн нь богино хугацааны дотор Цинь улсад аюул учруулсан хамгийн гол хүчин болж, улмаар Цагаан хэрэм баригдах шалтгаан нь болсон. Цагаан хэрэм нь өөрөө жанжин Мэнь Тианы үед 300,000 цэргээр хамгаалагдаж байв. Хүннүгийн дараа Сяньби, Жужан улс, Муюн, Тоба зэрэг эртний Монголчуудын байгуулсан улсууд оршиж явсаар 6-р зуунд Түрэгүүдэд дарагдаж, 8-р зууны үед Уйгурууд залгамжлан улс байгуулж, түүний дараа Киданууд залгамжилсан байна. 10-р зуунаас эхлэн зэрэгцсэн олон аймгууд байгуулагдсан бөгөөд, 1182-1206 онуудад Чингис хааны Хамаг Монголын ханлигт бүгд нэгтгэгдэж, Их Монгол Улс байгуулагдсан.
Эзэнт гүрэн
ясврлхthumbnail|right|175px|Монголын эзэнт гүрэн Монгол Улсын түүхэн дэх хамгийн хүчирхэг байсан үе бол Чингис хаан 1206 онд Монголын овог, аймгуудыг нэгтгэн Их Монгол Улсыг байгуулж, Ази, Европын орнуудыг цэргийн хүчээр байлдан дагуулсан явдал юм. Чингис хааны залгамжлагч хаад үргэлжлүүлэн аян дайн үүсгэж, нутгаа тэлснээр дэлхийн түүхэнд хамгийн уудам газар нутагт (33,000,000 ам дөрвөлжин километр) Монголын эзэнт гүрэн хэмээн тодоор тэмдэглэгдсэн. Монголчуудын аян дайн өрнө зүгт Адриатын тэнгис, Мамлук, дорнодод Япон, өмнөдөд Филиппиний Ява арал хүрчээ.[1]Монголын эзэнт гүрний Цагаадай Алтан ордны улс нь торгоны зам дагуу оршиж дэлхийн худалдааны гол төв болж тухайн үед оршин тогтнож байсан газар нутагтаа олон хот суурин бий болгосон.Тэр үед хятадын луужин шаазан зэрэг томоохон нээлтүүд бий болсон.Иймээс Монголчууд дэлхийн хөгжилд маш том хувь нэмэр оруулсан Гэвч 14-р зууны дунд үеэс дотоодын зөрчил тэмцэл, гадны бодлого, явуулга нь Монглын эзэнт гүрэн, Юан улсыг задлан бутаргаж, бусдын эрхшээлд ороход хүргэсэн.
Манжын эрхшээлд
ясврлх
17-р зууны үеэс Манжууд зүүн Азид хүчирхэгжиж эхэлсэн юм. 1636 онд Алтан ургийн сүүлчийн хаан Лигдэн өөд болсноор Өвөр Монголыг эрхэндээ оруулж, 1691 онд Халхууд дагаар орсон юм. Ингэснээр Ойрадаас бусад Монголчууд Манж Чин Улсын бүрэлдэхүүнд оржээ. 1696 онд Манжийн түрэмгийлэлд Галдан хаан ялагдан нас барсан ч 1755 он хүртэл Зүүн гарын хаант улс тусгаар байсан. Ихэнх түүхчид Монголчууд 1691 онд Манжийн дарлалд орсон гэж үздэг боловч энэ нь эргэлзээтэй ойлголт юм. Учир нь одоогийн баруун Монгол буюу Ойрадууд тэр үед тусгаар улсын шинжээ хадгалж оршин байсан бөгөөд 1758 онд хүртэл энэ байдлаа хадгалж байсан гэж үзэж үндэстэй юм. 1636 онд Өвөр Монгол, 1691 онд Ар Монгол, 1755 онд Баруун Монгол Манжид эзлэгдсэн гэж үзвэл илүү зохистой мэт. Манжийн үеийн Монголд хамжлагат ёс тогтож, аливаа иргэншил үүсэх нь хаалттай байсан. 20-р зууны эхний Манжийн "Шинэ засгийн бодлого"-ыг Монголчууд зэвүүцсэнээр үндэсний үзэл сэргэж, нэгэнт нурж унах нь тодорхой болсон Чин гүрнээс тусгаарлахаар санааширч, Богд Жавзандамба хутагтыг нэгдэн нягтарч тусгаар улс болохоор самбаачилжээ.
Тусгаар тогтнол
ясврлх20-р зууны эхээр Манж Чин улс доройтож мөхөх болсон завшаанаар Богд Гэгээн тэргүүтэй Ар Монголын ба бусад Монгол ноёд удирдан Манжийн засаглалыг халж, 1911 оны 12 сарын 29-нд тусгаар тогтносон Богд Хаант Монгол Улсыг зарлав. Нийслэл Хүрээ, Улиастай, Ховд дахь амбан болон дарангуй цэргүүдийг 1911-1912 онуудад Монгол цэргүүд хөөж, Өвөр Монголыг чөлөөлөх аян мордож Хаалган хүртэл давшсан ч, Хаант Орос, Хятад хоёр орны шахалтаас болж, бусад Монголчуудаа нэгтгэж чадаагүй. 1915 оны Хиагтын гэрээгээр Хаант Орос ба Хятадын шахалтаар Монгол улсыг Хятадын бүрэлдэхүүн дэх автономит (өөртөө засах эрхт) улс болголоо. 1919 онд Хятадын цэргийн эрхтэн Ар Монголын нийслэл Өргөөг эзэлж, өөртөө засах эрхийг устгав. Энэ хүнд нөхцөлд Монголын хувьсгалчид Оросын улаан армийн дэмжлэгтэйгээр 1921 онд эх орноо гадаадын дарангуйллаас чөлөөлж, тусгаар тогтнолоо сэргээн зарлалаа. Үүний дараа 1924 оны 11 сарын 26-нд анхны Үндсэн хуулиа баталж тусгаар тогтнолоо тунхагласан юм. Монголын тусгаар тогтнол хэд хэдэн удаагийн шалгалт туулсан юм. 1939 онд Японы түрэмгийлэгчид Халхын голоор нэвтрэн орж ирж дайн өдөөсөн бөгөөд ЗХУ-тай 1936 онд байгуулсан Харилцан туслалцах протоколын дагуу ЗХУ тусламж үзүүлж Г.К.Жуковоор удирдуулсан Шэбэр, Өвөр Байгал, Уралын цэргийн тойргийн дивизүүдээс бүрдсэн Монгол-Зөвлөлтийн арми байгуулж ялалт хийсэн.
Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа 1945 онд болсон Ялтын бага хурлын үр дүнд Монгол улсын тусгаар тогтнолыг ЗХУ, БНХАУ-ууд албан ёсоор хүлээн зөвшөөрч Монгол улсын тусгаар тогтнол олон улсын хэмжээнд бүрэн баталгаажжээ.
Эв хамт дэглэмт
ясврлх
Монгол улс хэдийгээр бүрэн тусгаар тогтносон боловч 1921 оны хувьсгалаас хойш 68 жилийн турш ЗХУ-ын нөлөөнд, улс төр, эдийн засгийн хувьд Зөвлөлтийн загварыг баримтлан хөгжиж ирсэн юм. Гэвч түүхийн энэ үед Монголд соёл, шинжлэх ухаан, техник технологийн томоохон өөрчлөлтийг хийсэн юм. 1924 онд Монголын сүүлчийн хаан 8-р Богд Жавзандамба хутагт нас барсан бөгөөд мөн онд Богдын дүр тодруулахыг хоригложээ. 1924 он 11-р сарын 26-ны өдөр анхдугаар Үндсэн хуулиа баталж Бүгд найрамдах улсын зарлан тунхаглажээ. Ингэснээр хаант улсын хэлбэрээс татгалзсан юм. Түүнчлэн 1940, 1960 онд Үндсэн хуулийг дахин шинэчлэн баталж байжээ. Энэ нь улс орны тухайн үеийн хөгжил, улс төрийн хүрээнд дэвшүүлсэн зорилтоос хамаарч байжээ. Социализмийн үед Соёлын довтолгоо, Нэгдэлжих хөдөлгөөн, Атрын аян зэрэг томоохон хөдөлгөөн, аян улс орон даяар өргөж байв. Энэ нь манай орныг хүн амын соёл, амьдрах хэв маяг, эдийн засгийн бүтэц, тогтолцооны хувьд эрс өөрчлөлтийг авч ирсэн юм.
Ардчилсан дэглэмт
ясврлх1989-1990 онд ЗХУ болон дорнод Европын орнуудад өрнөсөн ардчиллын төлөөх тэмцэл Монгол улсад ч нөлөөлж 1989 оны 12 сарын 10-нд Ардчиллын төлөөх анхны цуглаан болж Монголын Ардчилсан Холбоо байгуулагдсанаа зарлажээ. Үүний дараа шил шилээ даран олон жагсаал, цуглаан зохиогдох болж олон ч хөдөлгөөн холбоод байгуулагджээ.
1990 оны 3 сарын 7-нд МоАХ-ны зарим гишүүд Монголд анх удаа улс төрийн өлсгөлөн зарлан, тухайн үед төрийн эрх барьж байсан МАХН-ын Төв хорооны Улс төрийн товчоог огцрохыг шаардсан байна. Тэдний шаардлагыг эрх баригчид хүлээн авч 3 сарын 9-ний орой Улс төрийн товчоо бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ огцорч, Монгол улсад олон намын оролцоо бүхий чөлөөт сонгууль явуулах болжээ.
Анхны чөлөөт арчилсан сонгуулиар байгуулагдсан Ардын Их Хурал 76 хоног хуралдаж 1992 оны 1 сарын 12-нд хүний эрх, эрх чөлөө, хувийн өмч эзэмших эрхийг баталгаажуулсан шинэ Үндсэн хуулийг баталснаар Монгол улс ардчиллын замыг эргэлт буцалтгүй сонгосон юм.
Төрийн байгуулалт
ясврлхМонголын улс төрийн системийг парламентын засаглалтай ардчилал гэж тодорхойлох бөгөөд энэ нь Монгол улсын үндсэн хуулиар захирагддаг. Үндсэн хууль нь чөлөөтэй үзэл бодлоо илэрхийлэх, хүний эрх, чөлөөтэй шашинаа шүтэх зэрэг эрхийг Монгол иргэдэд олгодог. Монголын мэдээллийн салбар бол телевизийн сувгууд ба компаниудын эзэмшилтэй сонин хэвлэлтэй. Монголын олон улс төрийн намуудаас хоёр нь чухал үүрэгтэй. 2004 оны 7 сарын 27 хүртэл хуучнаар коммунист Монгол Ардын Хувьсгалт Нам нь зонхилох нам байжээ. Хамгийн чухал сөрөг хүчин нь 1996 оноос 2000 он хүртэл төрийн эрхийг барьсан Ардчилсан Нам юм.
1992 онд шинэ Yндсэн хуулийг баталснаар, Улсын Их Хурлын сонгуулийг ардчилсан зарчмаар явуулж эхэлжээ.
1992 оны сонгуульд МАХН ялалт байгуулж, УИХ-д 70 суудлыг авчээ. 1996 онд Монголын Ардчилсан Xолбоо, ардчилсан намуудын эвсэл тус улсын эдийн засаг ба улс төрд шинэчлэлт, өөрчлөлтийг гүйцэтгэх шинэ хөтөлбөр боловсруулж оролцсоны дүнд сонгуульд онцгой ялалт байгуулсан. Энэ санал хураалтаар Улсын Их Хурлын 76 суудлын 50-ийг нь Ардчилсан Холбоо эвсэл, 25 суудлыг МАХН авсан байна. 2000 оны сонгуулиар МАХН 72 бусад(АН, МАШСН, МИЗН) 4 суудал авсан юм. Харин 2004 оны сонгуулиар МАХН 38, Эх Орон-Ардчилал эвсэл 34, МБНН 1, бие даагчид 3 суудал авсан байна. 2008 оны парламентийн сонгуульд МАХН ялалт байгуулж ард түмэн булхайтай хэмээн үзэж, бослого гаргаж, энэ нь сүүлдээ үймээн самуун болж хувирсан. Улс оронд үүссэн нөхцөл байдалын уламаас МАХН ба АН эвсэхээр шийдвэрлэж хамтарсан Засгийн газар байгуулжээ. 2010 оны 10 сард МАХН нь нэрээ сольж МАН /Монгол Ардын Нам/ болсон бөгөөд МУ-ын 3 дахь ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр шинээр нам байгуулан түүнийгээ МАХН хэмээн нэрлэжээ.
Ерөнхийлөгч
ясврлх
Үндсэн Хуульд зааснаар Ерөнхийлөгч нь Монгол Улсын төрийн тэргүүн бөгөөд ард түмний эв нэгдлийн илэрхийлэгч болно. Улсын Их Хурлын сонгуулиас гадна тус улсын Ерөнхийлөгчийг 4 жил тутамд шууд сонгодог.
Ерөнхийлөгч нь Их хурлын шийдвэрүүдийн хэрэгжилтэд хориг тавьж чадна. Энэ шийдвэрийг улсын их хурал 2/3-с дээш хувийн саналаар эсэргүүцвэл ерөнхийлөгчийн хориг мөн хүчингүй болдог. Монгол улсын Үндсэн Хууль Ерөнхийлөгч болоход 3 шаардлага тавьдаг. Үүнд:
- Монголын иргэн ба Монголд төрсөн байх
- Доод тал нь 45 настай байх
- Ерөнхийлөгч болохоос өмнө Монголд таван жил амьдарсан байх ёстой
Одоогийн Ерөнхийлөгч бол Цахиагийн Элбэгдорж юм.
Улсын Их Хурал
ясврлх
Улсын Их Хурал нь 76 суудалтай ба УИХ-ын дарга удирдана. Одоо мөрдөгдөж буй сонгуулийн хуулиар 21 аймаг ба нийслэлийн 9 дүүрэг нь тус бүрдээ олон мандаттай томсгосон тойргууд болно. УИХ-ын даргыг УИХ-ын гишүүд дундаасаа сонгодог. Одоогийн УИХ-ын дарга бол Дамдингийн Дэмбэрэл юм
Монгол Улсын Ерөнхий Сайд
ясврлхЕрөнхий сайд нь парламентад хамгийн олон суудал бүхий нам эвслээс Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөн санал болгосны дагуу Улсын Их Хурлаас томилогддог. Одоогийн ерөнхий сайд бол Сүхбаатарын Батболд юм.
Засгийн газар
ясврлхЗасгийн газар нь 11 яам, 15 сайдаас (ерөнхий сайдыг оролцуулаад) бүрдэнэ.
Гадаад харилцаа
ясврлхМонгол нь АНУ, ОХУ, БНХАУ, Хойд ба Өмнөд Солонгос, Япон зэрэг олон орнуудтай найрсаг гадаад харилцаатай бөгөөд Засгийн газар гадаад худалдаа, хөрөнгө оруулалтыг ихэд дэмждэг.
Монгол улс Алматы, Анкара, Бангкок, Берлин, Бээжин, Брюссель, Будапешт, Кайр, Варшав, Вашингтон, Вена, Вьентьян, Хавана, Дели, Лондон, Москва, Оттава, Парис, Прага, Пхеньян, Сөүл, Софи, Токио, Ханой, Сингапурт элчин сайдын яамтай бөгөөд Эрхүү, Улаан-Үд, Хөх хот, Эрээн-д албан ёсны консулын газартай юм. Нью-Йорк ба Женев хотуудад НҮБ-ын дэргэдэх төлөөлөгчид суудаг.
2005 оны арваннэгдүгээр сарын 21-нд Жорж Буш Монголд айлчилсан АНУ-ын анхны ерөнхийлөгч болсон[2]. 2004 онд Европын аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллагыгБолгар улс толгойлж байх үед Монгол тус байгууллагын Азийн нэгэн хамтран ажиллагч болсон.
Зэвсэгт хүчин
ясврлхМонгол улс нь НҮБ-ын энхийг дэмжих ажиллагаанд идэвхтэй оролцдог. Үүний хүрээнд Монголын цэргийн баг Сьерра-Леонед НҮБ-ийн тусгай шүүхийг хамгаалах үүрэг гүйцэтгэж байсан. 2005-аас 2006 онуудад Бельги ба Люксембургийн цэргүүдтэй хамт Косово руу цэргийн баг илгээжээ. Мөн Африкийн Чад улс уруу зэвсэгт хүчний 800 гаруй албан хаагч бүхий бие бүрэлдэхүүнтэй багийг илгээхээр зэхэж байна. Монгол улс 2003 онд Иракын эрх чөлөө ажиллагааг дэмжиж Ирак руу, Талибан дэглэмийн эсрэг ажиллагааг дэмжиж Афганистан руу цэргийн багуудаа илгээсэн.
Монгол Улс нь цөмийн зэвсгээс ангид бүс нутаг хэмээн НҮБ-ээр батлагдсан.
Газарзүй, уур амьсгал
ясврлх
1,564,116 км²[3] газар нутагтайгаар Монгол улс нь Иран улсын дараа дэлхийд 19-д орно. 20-д бичигдэх Перу орноос хамаагүй том юм.
Монгол улс нь өмнөд хэсэгтээ Говь цөл, хойд ба баруун талаараа хүйтэн ба уулархаг газартай. Монголын нэлээд хэсгийг харьцангуй тэгш тал газар эзэлдэг. Монголын хамгийн өндөр цэг нь Алтай таван богдын Хүйтэн уул бөгөөд д.т.д. 4,374 м-т оршдог. ОХУ-ын Тува улсад хэсэг нь орших Увс нуурын хотгор нь байгалийн Дэлхийн өв газар юм.
Монгол улс нь эрс тэс уур амьсгалтай. Улсын ихэнх газарт зун халуун бөгөөд өвөл маш хүйтэн. 1 сарын дунджууд -30 °C-д[4] хүрдэг. Хааяа уур амьсгалын өөрчлөлт болох зудад нэрвэгддэг. Улаанбаатар хот нь дундаж температураараа дэлхийд хамгийн хүйтэн нийслэлд тооцогддог жилийн дундаж хэм нь -хэмтэй байдаг дэлхийн цор ганц нийслэл юм. Манай орны нийслэлийн дараа Канадын Оттава хот хүйтнээрээ орно.
Өндөр газарт оршдог, хүйтэн ба салхи ихтэй орон. Өвөл нь удаан үргэлжилж маш хүйтэн бөгөөд зун нь богинохон ба энэ л үед ихэнх хур тунадас нь унадаг. Улсад дунджаар 257 нартай өдөр тохиодог ба голдуу өндөр даралттай орчны дунд оршдог. Хур тунадас нь хойд талаараа хамгийн их (жилд дунджаар 20-35 см)зарим хур тунадас ихтэй жилдээ 600 мм буюу 60 см хүртэл, өмнөд хэсэгтээ хамгийн бага (жилд дунджаар 10-20 см). Хамгийн өмнөд хэсэгт Говь цөл орших бөгөөд энэ газарт жилд ямар ч хур тунадас унахгүй тохиолдол элбэг.
Говь бол ердийн цөл биш, харин хээр цөл юм. Энд тарвага амьдрах хэмжээний ургамал байхгүй ч тэмээ бол амьдрах боломжтой. Говийн бэлчээр нь маш хэврэг бөгөөд талхлалтын улмаас амархан устдаг. Үүнээс болж жинхэнэ цөлийн хэмжээ ихсэх аюултай болох ба энэ нь чулуулаг бөгөөд, тэмээ ч амьдарч чадахгүй газар байдаг.
Байгаль орчин
ясврлхthumbnail|Гол урсаж буй, тал газар
Байгалийн бүс, бүслүүр
ясврлхМонгол улсын хойд талаас урагш явахад ойт хээр, хээр, говь, цөлийн гэсэн өргөргийн 4 бүс, өндөр уулс, ялангуяа ойт хээрийн бүсийн уулс авирахад тайгын ба тагийн бүслүүр ажиглагддаг. Монголын байгалийн бүс, бүслүүр, гадаргын байдлыг харгалзан Хангай, Хэнтийн, Алтайн уулархаг, Дорнодын талархаг, Говийн гэж дөрвөн их мужид хуваадаг.
Газрын хөрс
ясврлхМонголд хүрэн, хар хүрэн, цайвар хүрэн, хар шороон, нугын хүрэн, говийн бор, цөлийн бор саарал, нуга намгийн болон мараалаг, давсархаг зэрэг олон төрлийн хөрс байдаг. Үүний дотор үржил шимт хүрэн хөрс тавь орчим хувийг эзэлдэг. Газар тариалан эрхэлж болох газар нь газар нутгийн 0.76%-г эзэлдэг. Усжуулалттай газар 840 км² байна.
Ус агаар
ясврлхМонгол улсад 67000 км урттай 3811 гол горхи, 500 м³ эзлэхүүнтэй 3500 гаруй нуур 7000 орчим булаг шанд, 540 м² талбай бүхий 190 гаруй мөсөн гол 250 гаруй Рашаантай бөгөөд газрын доорх усны 139 орд газар байна. Улаанбаатар хот бол хот дотроо рашаантай байдаг дэлхийн 2-хон нийслэлийн нэг юм. Монгол улсын хамгийн том мөсөн гол бол Алтай Таван богд дахь Потанни мөсөн гол бөгөөд 20 км орчим урттай юм. /Гэхдээ дэлхийн цаг уурын өөрчлөлтөөс шалтгаалан үүнээс богинохон болсон байна лээ гэсэн мэдээг харамсалтайгаар дуулгаж байгааг өршөөн үү/
Монгол улсын гол мөрнийг хойд мөсөн далайн, номхон далайн болон төв азийн гадагшаа урсгалгүй сав газрын гэж гурав хуваана. Орхон бол Монголын хамгийн урт гол юм (Урт нь 1124 км, усаа цуглуулах талбай 133000 км²). Харин БНХАУ-д урсдаг уртыг нь оруулж тооцвол Хэрлэн гол Монголын хамгийн урт гол /1200 км/ юм. Үүнээс 1090 орчим км нь Монголын нутгаар урсдаг. Хамгийн ус ихтэй гол нь Сэлэнгэ мөрөн юм. Жилийн дундаж урсац нь 300 мкуб/сек байдаг. Хамгийн том нуур нь Увс нуур (3350 км²), хамгийн гүнзгий нуур нь Хөвсгөл нуур (262.4 м) хөвсгөл нуурын тухайд түний гүнийг 268 метр, 261 метр гэсэн зөрүүтэй хэмжээ тааралддагыг дурьдах хэрэгтэй байх.
Ургамал, амьтан
ясврлхМонгол улсад нэг ба олон наст, модлог, бутлаг, хагас бутлаг зэрэг 4000-аад зүйлийн ургамал, ногоо ургадаг бөгөөд 7 баг, 24 овог, 70 гаруй төрөлд хамаарагдах 140 гаруй зүйлийн хөхтөн, 390-ээд зүйлийн жигүүртэн оршино. Түүний дотор тахь, хавтгай, мазаалай зэрэг амьтан, монгол алтан хундага, тарваган шийр, дорогостойн вансэмбэрүү зэрэг дэлхийд өөр аль ч газарт байхгүй ургамал бий.
Засаг захиргааны хуваарь
ясврлхМонгол Улсын аймгууд, Монгол Улсын сумд Монгол улсын нутаг дэвсгэр засаг захиргааны хорин нэгэн аймаг, нэг нийслэл хотод хуваагдана. Аймаг нь сум, сум нь багт хуваагддаг ба Нийслэл хот нь дотроо дүүрэг, дүүрэг нь хороонд тус тус хуваагдана.
Эдийн засаг
ясврлхМонголын эдийн засаг нь хөдөө аж ахуй ба уул уурхайд тулгуурладаг. Монголд ашигт малтмал элбэг байдаг бөгөөд үйлдвэрлэлд зэс, нүүрс, молибден, цагаантугалга, вольфрам, алтны олборлолт ихэд ач холбогдолтой.
Одоогийн байдлаар Улаанбаатар хотод төвлөрч 30,000 гаруй хувийн бизнес үйл ажиллагаа эрхэлдэг. Харин хотоос гадуурх хүн ам нь мал аж ахуйг (хонины, ямааны, үхрийн, морины, тэмээний аж ахуй) голчлон эрхэлдэг. Газар тариаланд голдуу улаан буудай, арвай, хүнсний ногоо, улаан лооль, тарвас, чацаргана, малын тэжээл ургамал тариалдаг. 2006 онд 1 хүнд оногдох ДНБ нь $2,100 байв[5]. ДНБ нь 2002 оноос хойш тогтвортой өсөж (2006 оны албан ёсны тооцоогоор жилд 7.5%-р) байгаа ч гэсэн том хэмжээний импорт, экспортын тэнцвэргүй байдлыг нөхөж амжаагүй л байна. ОХУ-д өгөх $11 тэрбум долларын өрийг 2004 онд $250 сая доллараар Монголын засгийн газар хэлэлцээрээр төлжээ.
Монголын эдийн засаг хэдийгээр өсөж байгаа ч гэсэн 2006 оны байдлаар хүн амын ядуурлын хэмжээ нь 32.2%[6], ажилгүйдэл ба инфляцийн түвшин нь тус тус 3.3% ба 9.5% байна. Монголын хамгийн гол худалдааны түнш бол Хятад орон байна. 2006 оны байдлаар Монголын нийт экспортын 68.4% нь Хятад руу явсан ба Монголын нийт импортын бүтээгдэхүүний 29.8% нь Хятадынх байлаа.[7]
1991 онд Улаанбаатар хотод байгуулагдсан Монголын хөрөнгийн бирж нь нийт хувьцааны хэмжээгээрээ дэлхийд хамгийн жижигт тооцогддог байна.[8][9]
Аж үйлдвэр
ясврлхДНБ-ий 21.4%-г аж үйлдвэр хангадаг ба хөдөө аж ахуйн салбартай тэнцүүхэн байна (20.4%). Аж үйлдвэрлэлд барилгын материал, уул уурхай (нүүрс, зэс, молибден, хайлуур жонш, цагаан тугалга, вольфрам, алт), газрын тос, хүнс ба ундааны бүтээгдэхүүн, малын гаралтай бүтээгдэхүүн боловсруулалт, ноолуур, байгалийн нэхмэл үйлдвэрлэл зэрэг орно. Аж үйлдвэрлэлийн өсөлт нь 2002 онд жилд 4.1% байв. Уул уурхайн салбар нь Монголын хамгийн гол чухал аж үйлдвэрлэлийн салбаруудын нэг болж хөгжсөөр байна. Энэ нь Хятад, Орос, Канадын уул уурхайн компаниуд Монголд үйл ажиллагаагаа эрхлэх болсонтойгоор харагдаж байна. Дотоодын хоол хүнсний үйлдвэрлэл гадаадын хөрөнгө оруулалтын тусламжтайгаар хурдацтайгаар өсөж байна.
Шинжлэх ухаан, технологи
ясврлх1990-ээд оноос ардчилал хөгжснөөр Монгол улс нь технологийн салбараа хөгжүүлж эхэлжээ. Үүний үр дүнд нилээд олон тооны технологийн компаниуд үүсгэгджээ. Мөн Өмнөд Солонгос, Хятад зэрэг ойр орчмын орнуудын технологийн компаниуд Монголд салбараа нээж эхлэж байна. Мэдээлэл харилцааны ба интернетийн үйлчилгээ олгогч компаниуд ихэссэнээр интернет ба утасны салбарыг өрсөлдөөнтэй болгожээ. Үүнээс хамгийн өрсөлдөөнтэй нь үүрэн телефон утасны салбар бөгөөд одоо Монголын ихэнх нутгийг хамарч байна. Электроник ба механик аж үйлдвэрлэлтэй харьцуулахад программ хангамж нь Монголд үйл ажиллагаагаа эрхэлдэг Монголын ба гадаадын компаниудад түлхүү хөгжиж байна. ыыы
Хүн ам
ясврлх
2007 оны 7 сарын байдлаарх Монгол улсын нийт хүн амыг АНУ-ын хүн ам тооллогын товчоо 2,951,786 [10] гэж үзэж байгаа бөгөөд энэ нь дэлхийд 138-д тооцогддог. Харин НҮБ нь хүн амыг 2,629,000[11] хэмээн тооцож байгаа (АНУ-ын хүн ам тооллогын товчооны тооцооноос 11%-р бага). Монголын Үндэсний Статистикийн Хороо хүн амыг 2,612,900 гэж тооцно.
Хоёр хөрш орон болох Хятад ба ОХУ-ын хүн амтай харьцуулахад маш өчүүхэн юм. Монголын хүн амын ихэнх хувийг Монголчууд эзлэх боловч Казах, Тува угсаатнууд цөөнх тоотой бий. 2000 оны тооллогоор Монголын хүн амын өсөлтийг жилд 1.2% гэж тооцож байна[12]. Нийт хүн амын 59% нь 30-аас доош насны, үүнээс 27% нь 14-өөс доош насныхан байна. Энэ харьцангуй залуу ба хурдацтай өсөж байгаа хүн ам нь бусад хөгжиж байгаа орнуудтай адил эдийн засагт нь хүндрэл учруулах болжээ.
Хүн амын 40% нь Төвдийн Буддын шашины урсгал болох Шарын шашинг шүтдэг, 30% нь шашингүй, 20% нь Бөөгийн шашинтай, 6% Христэд итгэгч, 4% нь исламын шашинтан.
Нягтшил багатай Монгол улсын хүн амын нилээд хувь нь сүүлийн үеэс хотод амьдрах болжээ. Тал хувь нь Улаанбаатар ба аймгийн төвүүдэд амьдарч байна. Өрхүүд өвөл тосгонуудад, зун нь гэрт амьдрах хагас нүүдэлчин байдал нь хөдөө давамгайлж байна, гэхдээ бүтэн жилийн турш нэг газартаа байх газар тариалан эрхэлдэг өрхүүд ихэсч байгаа. Хүн амын 40% орчим нь нүүдэлчин, эсвэл хагас нүүдэлчин амьдралтай.
Хүн амын 85% нь Монгол үндэстэн бөгөөд үүн дотроос Халх ястан давамгайлна. Эдгээр ястнууд нь голдуу хэлний онцлогоороо л ялгагддаг. Монгол угсаатнуудын 90%-г Халх эзэлдэг. Үлдэх 10%-г Буриад, хойд хэсэгт Дөрвөд, зүүн талд Дарьганга зэрэг эзэлдэг. Түрэг угсаатнууд (Хасаг, Тува, Чантуу) Монголын хүн амын 7%-г эзлэх бөгөөд үлдэх хүн амд Тунгус үндэстнүүд, Хятадууд, Оросууд багтана. 1991 онд ЗХУ бутарч Монголд үзүүлж байсан тусламж дууссанаар ихэнх Оросууд Монголоос гарчээ.
Хэл
ясврлхМонгол улсын албан ёсны хэл нь Алтай язгуурын Монгол хэлний бүлгийн Монгол хэл бөгөөд бичгийн систем нь Халх аялгуунд тохируулсан кирилл цагаан толгой юм. Мөн уламжлалт цагаан толгой болох монгол бичгийг хэрэглэж буй. Нийт хүн амын 90% нь энэ хэлээр ярьдаг ба улс даяар олон аялгуутай. Үүнд: Буриад, Ойрад зэрэг ордог. Баруун аймгуудад Казах ба Тува хэлнүүд мөн яригддаг. Англи хэл нь Монголд хамгийн их яригддаг гадаад хэл, үүний дараа Орос хэл орно. Энэ нь социализмын үед монголчууд Оростой харилцаа холбоо маш их байсантай холбоотой ба харин 1990-ээд оноос хойш англи хэл нь хамгийн их яригддаг гадаад хэл болж байна. Албан ёсоор 18835, хараар 11081 монгол иргэн Өмнөд Солонгост ажиллаж байгаа (2010 оны 9 сарын 30-ны байдлаар) тул солонгос хэл[13] нь бас газар авч байна. Урд хөршийн хэл болох хятад хэлийг хүмүүс сүүлийн үед сонирхох болж, залуучуудын дунд япон хэл ч бас түгээмэл болж байна.
Шашин
ясврлхТөв Азийн нүүдэлчдийн адил бөөгийн шашин, мөнх тэнгэрийн шүтлэгийн төрлүүд одоогийн Монгол улсын нутагт түгээмэл байжээ. Эдгээрийг аажмаар Төвдийн Буддизм эзэмдсэн ч гэсэн бөөгийн мөргөл зэрэг нь Монголын шашны соёлд өөрийн ул мөрөө үлдээжээ. Одоо ч гэсэн үйлдэгддэг бөө мөргөлийн уламжлалуудын нэг бол овоо тахих ёслол юм.
20-р зууны үеэр коммунист засгийн газар нь шашны уламжлалт ёслол, үйлүүдийг зогсоож байжээ. Их Хэлмэгдүүлэлтийн үеэр Хорлоогийн Чойбалсангийн удирдлага доор Монголын ихэнх сүм хийдүүд ба лам нарыг хэдэн мянгаар нь хороож байжээ.
1991 онд коммунист засаглал унаснаар шашны эрх чөлөөтэй болж, коммунизмын өмнө гол шашин байсан Төвдийн Буддизм дахин сэргэж хамгийн түгээмэл шашин болжээ. Христосын шашин, Исламын шашин ч гэсэн дэлгэрч эхэлжээ. 21-р зуунд зарим судлаач, төрийн зүтгэлтэн нар Мөнх тэнгэрийн шүтлэгийг сэргэх асуудлыг хүчтэй тавих болжээ. 2006 онд Мөнх тэнгэр судлалын олон улсын хурлыг Улаанбаатарт зохион байгуулсан юм.
Боловсрол
ясврлхСоциализмын үед боловсролын салбар нь хамгийн амжилттай хөгжжээ. Бичиг үсэг үл мэдэх явдал нь нүүдэлчин өрхүүдийн хүүхдүүдэд зориулагдсан дотуур байртай сургуулиудын тусламжтайгаар бараг бүтнээрээ арилгагджээ.
1911 оны үндсэний эрх чөлөөний хувьсгалын дараа хойч залуу үеээ дэлхийн олон улс түмний адил эрдэм боловсролд сургах талаар шинэ дэвшилтэт үзэл санаа сэргэсэн юм. Улмаар 1921 оны ардын хувьсгалын ялалтын үр дүнд анхны бага сургууль (одоогийн 3 дугаар сургууль) байгуулагдсан бол 1923 оны 2 сарын 16-ны өдөр шинэ Монгол улсын анхны дунд сургууль болох 1 дүгээр сургууль үүсэн байгуулагджээ. Энэ сургуульд Монгол хэл бичиг, Орос, Англи, франц, Герман, Хятад хэлнүүд болон Тооны ухаан, Бодисын зүй, Хувилахуй ухаан , Одон орныг судлахуйн ухаан, Дэлхийн байдал, Түүх, Биеийн хөгжил, Дуу хөгжим, Утга зохиол, зэрэг шинжлэх ухааны хичээлүүдийг тодорхой хуваарь, сонголттойгоор заадаг байжээ. 1 дүгээр дунд сургуулийн анхны төгсөгчид болох 57 хөвгүүд охид 1926 онд Франц, Герман, Орос улсад боловсрол эзэмшихээр 30 хүүхэд явсанаас 6 хүүхэд нь эмэгтэй байсан. Тэд бол шинэ Монголын анхны өндөр боловсролтой сэхээтнүүд болсон түүхтэй. 1929 он хүртэл ганцхан 1 дүгээр дунд сургууль байсан бөгөөд түүнээс хойш хот, хөдөөд олон дунд сургуулиуд байгуулагдсан. 1 дүгээр сургууль 1938 онд анхны бүрэн дунд сургууль буюу 10 жилийн сургууль болж өргөжсөн юм.
1990-ээд оноос дотуур байртай сургуулиудад хийх хөрөнгө оруулалт багассанаар бичиг үсэг үл мэдэх явдал арай ихэсчээ.
Бага дунд боловсрол нь нийтдээ анх арван жил үргэлжилж байсан боловч 2008 оноос 12 жил болсон[14].
Монголын үндэсний их сургуулиуд нь бүгд Монгол Улсын Их Сургууль ба Монгол Улсын Шинжлэх Ухаан, Технологийн Их Сургуулиудаас үүссэн байна. Монгол хүүхдүүд олон улсын чанартай математик физик зэрэг олон уралдаан тэмцээн олимпиадад эхний 3 байр эзэлж дэлхийд эх орныхоо нэрийг мандуулж яваа
Эрүүл мэнд
ясврлхЭрүүл мэнд, асрамжийн байдал Монголд хурдацтай хөгжиж байгаа[15] ба үүний үр дүнд дундаж наслалт дээшилж байгаа.
АНУ-ын Тагнуулын төв газрын Дэлхийн мэдээллийн ном (CIA World Factbook)-ынхаар төрөлтийн хувь хэмжээ (нэг эмэгтэйд ногдох төрөлтийн тоо) нь 2.25[16]-1.87[12], хүн амын дундаж наслалт 67[16]-68[12], Амьд төрсөн 1000 хүүхдэд ногдох нялхсын эндэгдэл 1.9%[17]-4%[18]; таван наснаас дооших хүүхдийн нас баралт 4.3%[19] байна.
2002 оны байдлаар нийт 33273 эрүүл мэндийн ажилтантай, үүнээс 6823 нь эмч, 788 нь эм зүйч, 7802 нь сувилагч, 14091 нь дунд түвшний ажилчид байна. Одоогийн байдлаар 10.000 хүн тутамд 27.7 эмч, 75.7 эмнэлэгийн ор тус тус ноогдож байна.
Соёл
ясврлх
Баяр ёслол
ясврлхНаадам жил бүрийн 7 сарын 11-нд болдог. Уг баяраар түүхэн монгол спортууд болох хурдан морь уралдуулах, сур харвах, бөх барилдах зэрэг эрийн гурван наадмыг зохион байгуулдаг. Мөн жил бүрийн хаврын эхэн сард болдог Цагаан сараар монголчууд ах дүү төрөл төрөгсдөөрөө бие биенийдээ зочилж, золгон, бэлэг солилцдог уламжлалтай.
- Энд улс даяар амарч тэмдэглэдэг баяруудыг багтаасан болно.
Барилгын ур хийц
ясврлхthumbnail|right|200px|Гурвансайханы нурууны урдах нэгэн Монгол гэр Улалжлалт сууц болох гэр нь Монголын барилга урлалын суурь юм. Гэр нь мод, эсгийг ашиглан ихэвчлэн 5-6 ханатай, унь, тоононд тулж босдог, дугуй хэлбэртэй, бөмбөгөр дээвэртэй ба угсардаг оньст бүтээцтэй, нүүдэлчин амьдралд тохирсон эртнээс орон сууцаас гадна сүм, хийд, орд, өргөө ч болдог байв. 16-17-р зуунаас чулуу, тоосгийг ашиглаж, суурин байрлах гэр хэлбэрийн сүм, дуган баригдаж эхэлсэн.
Эрдэмтэн Чүлтэм Монголын барилгын ур хийцийг Монгол, Төвөд, Хятад, эсвэл эдгээрийн хослол хэмээн ангилсан байдаг. Мэдэгдэж буй анхны дөрвөлжин ханатай хийц бол Занабазарын 1654 онд байгуулсан Батцагаан дуган юм. Гэр хэлбэрийн жишээ бол Улаанбаатарт байх Дашчойлин хийдэд байх гэр хэлбэрт сүм юм. Харин 1904 онд баригдсан Чойжин ламын сүм нь Хятад хийцээр баригджээ. Гандантэгчэнлингийн Цогчин нь Хятад-Монгол хосолмол ур хийцтэй юм.
Дуу хөгжим
ясврлхМонгол нь дуу хөгжмийн уламжлал ихтэй. Хөөмий, морин хуур, бусад утсан хөгжмийн зэмсэг, богино ба уртын дуу зэрэг нь бүгд эртний дуу хөгжмийн өвүүд юм. Мөн Хубилай хааны дэргэд 1800 гаруй хүний бүрэлдэхүүнтэй оркестр байсан тухай түүхэн сурвалж байдаг ба монголчууд Ази тивдээ хамгийн анх дуурийн театртай болжээ.
20-р зуунаас барууны сонгодог хөгжим монголд орж ирсэн бөгөөд монголын өөрийнх нь сонгодог хөгжимтэй нийлүүлсэн хувилбаруудыг хөгжмийн зохиолчид гаргаж ирж байна. Харин одоо рок, поп, транс, хип-хоп хөгжимийг залуу дуучид тоглож газар авч байна.
Кино урлаг
ясврлхСоциализмын үед МАХН нь киног ашиглаж өөрийн үзэл, санаануудыг сурталчлах хэрэгсэл болгож байсан. Анхны кинонууд нь ардын ба хувьсгалын баатруудын сэдэвтэй байсан бол 1950-аад оноос ажилчин ангийн баатруудын сэдэвтэй болсон байна. 1970-аад оноос баримтат кинонууд, өдөр тутмын амьдралын тухай сэдэвтэй кинонууд гарах болов.
Ардчилал гарсны дараа кино урлаг тодорхой цаг хугацааны турш доройтсон боловч сүүлийн үед сэргэж байна. Япон-Монголын хамтарсан "Чингис хаан" кино зэрэг гадаадын байгууллагын тусламжтайгаар кино бүтээх, мөн Доржхандын Төрмөнх, Даваагийн Бямбасүрэн зэрэг бие даасан найруулагчид гарах болжээ. Бямбасүрэнгийн "Ингэн нулимс" кино нь 2005 онд Оскарын шагналын шилдэг гадаад баримтат киноны төрөлд нэр дэвшиж байсан удаатай.
Хоол
ясврлхМонголчуудын уламжлалт хоол хүнсэнд мах, цагаан идээ зонхилдог байв. Хонь, үхрийн махыг хамгийн түгээмэл хэрэглэдэг бөгөөд төрөл бүрийн сүү боловсруулж цагаан идээ хийдэг. Монголчууд эртнээс хавар, зун, намар нь сүү цагаан идээгээр зусдаг байв. 20-р зуунаас Европ хүнсний ногоо монголчуудын хоол хүнсний чухал хэсэг болсон. Сүүлийн үед ногоон хоолтон хүмүүс их бий болж байгаа. Үндэсний хоол нь бууз юм.
Спорт
ясврлх[[Файл:WrestlingHouse.JPG|thumbnail|right|200px|Бөхийн Өргөө]] Эрийн гурван наадам болох морины уралдаан, сур харваа, үндэсний бөх нь Монгол даяар хамгийн их тархсан, хамгийн олон үзэгчтэй спортын төрлүүд юм. Наадмын үеэр шагай харвах тэмцээнүүд ч гэсэн болдог.
Хамгийн их дэлгэрсэн спорт бол эрийн гурван наадмын гол төрөл, үндэсний бөх юм. Монгол бөхийг анх 7000 жилийн өмнө үүссэн гэж түүхчид үздэг байна. Монгол бөхөөр элдэв маргааныг цэгцлэж шийдвэрлэх явдал нь Монголын нууц товчоонд ч гардаг ажээ. Улсын бөхийн тэмцээнүүдэд улсын өнцөг булан бүрээс хэдэн зуун бөхчүүд ирж өрсөлддөг.
Сүүлийн үед ширээний теннис, жудо, сагсан бөмбөг, хөлбөмбөг зэрэг спортууд нь дэлгэрч байгаа. Ширээний теннисээр олон улсын хэмжээнд монгол тамирчид оролцоx болж байна.
Олон улсад
ясврлхМонгол бөхчүүд Японы сүмо бөхөд маш амжилт гаргах болсон. 2003 онд Асашёорюү нь анхны Монгол ёкозүна (сүмогийн аварга) болсон ба 2007 онд Хакүхо хоёр дахь нь болжээ.
Одоогоор Монгол улсын тамирчид зуны олимпоос 2 алт, 7 мөнгө, 10 хүрэл медаль хүртээд буй.
Жүдогийн 100 кг-н жинд Найдангийн Түвшинбаяр Бээжингийн олимпийн үеэр Монголын анхны алтан медалийг авчирсан.[20]
Буудлагын төрөлд Монгол эмэгтэйчүүд амжилт үзүүлэх болсон. Доржсүрэнгийн Мөнхбаяр нь хоёр удаагийн дэлхийн аварга, Олимпийн хүрэл медальт (одоо Германы иргэн болсон), харин Отрядын Гүндэгмаа болон Цогбадрахын Мөнхзул нь 25 метрийн гар буудлагын төрлөөр 2007 оны 5 сарын байдлаар тус тус дэлхийд 2, 3-т эрэмбэлэгджээ.[21]
Боксын төрөлд сүүлийн үед ихээхэн амжилт гаргаж байгаа. Бээжингийн олимпод 4 боксчин оролцсоноос Энхбатын Бадар-Ууган алт, Пүрэвдоржийн Сэрдамба мөнгөн медаль авсан. Бадар-Ууган нь мөн 2007 оны Дэлхийн аваргаар мөнгөн медаль хүртжээ.
Байт харвааны төрөлд Бээжингийн паралимпаас Дамбадондогийн Баатаржав алтан медаль авсан.
Хөлбөмбөг нь залуучууд, хүүхдүүдийн дунд түгээмэл болсон. 1990-ээд оноос Монголын хөлбөмбөгийн шигшээ нь дахин тоглох болсон боловч том хэмжээний тэмцээнд орж чадаагүй л байна. Мөн сүүлийн жилүүдэд марфон гүйлт гар бөмбаг сагсан бөмбөг урьдныхаасаа илүү хагжиж байгаа бөгөөд барагМонгол хүүхэд бүр гар бөмбөг сагсан бөмбөгийг маш чадварлагаар тоголож байна .2010 онд Монголоос дэлхийн шатрын аварга төрөн гарсан юм Энхэхүү шатарчин нь 10 настай Номин-Эрдэнэ хэмээх охин юм
Нэмэр
ясврлхХэтдээ унших
ясврлх- Mongolia, Британника нэвтэрхий толь (англи хэлээр)
- АНУ-ын ТТГ-ын Дэлхийн мэдээллийн ном (англи хэлээр)
- Монгол улсын тухай, АНУ-ын Төрийн департмент (англи хэлээр)
- Энэхүү өгүүлэлд Конгрессийн Номын сангийн улсуудын судалгаанаас материал авсан. Энэ нь АНУ-ын засгийн газрын бүтээл тул нийтэд өмчлөгдсөн.
- "Монголчуудын түүх" Плано Карпини, орчуулсан Л. Нямаа, 2006, Интерпресс
Гадны холбоос
ясврлх
Заалтс
ясврлх- ↑ https://web.archive.org/web/20121011090918/http://www.hostkingdom.net/earthrul.html
- ↑ President George W. Bush Visits Mongolia
- ↑ АНУ-ын ТТГ-ын Дэлхийн Мэдээллийн Ном (CIA World Factbook) countries by area
- ↑ Republic of Mongolia
- ↑ CIA World Factbook: Mongolia
- ↑ Statistical Yearbook of Mongolia 2006, National Statistical Office, Ulaanbaatar, 2007
- ↑ Morris Rossabi, Beijing's growing politico-economic leverage over Ulaanbaatar, The Jamestown Foundation, 2005-05-05, (retrieved 2007-05-29)
- ↑ Dow Jones Financial News Online
- ↑ International Herald-Tribune
- ↑ U.S. Census Bureau International Data Base
- ↑ World Population Prospects The 2006 Revision Highlights
- ↑ 12,0 12,1 12,2 World Population Prospects The 2006 Revision Highlights
- ↑ [1]
- ↑ Olloo.mn(Mongolian)
- ↑ https://web.archive.org/web/20081206133720/http://mirror.undp.org/Mongolia/publications/NHDR-2007-Eng.pdf UNDP Mongolia National Human Development Report
- ↑ 16,0 16,1 U.S. Census Bureau International Data Base
- ↑ National Ministry of Health Yearbook 2006
- ↑ UNICEF - At a glance: Mongolia
- ↑ UBPost: Child Mortality Rate Has Decreased, UNICEF Says
- ↑ Mongolia wins first-ever gold medal
- ↑ World ranking: 25 m Pistol Women
| Огноо | Баяр | Тайлбар |
|---|---|---|
| 1 сарын 1 | Шинэ оны эхний өдөр | Орон даяар амардаг. |
| 1 сарын 25-аас 2 сарын 25-ны хооронд | Цагаан сар | Билгийн тооллын Шинэ жил. Хаврын тэргүүн сарын шинийн нэгэнд тэмдэглэдэг. |
| 3 сарын 8 | Олон улсын эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдөр | Мартын баяр. |
| 6 сарын 1 | Хүүхдийн эрхийг хамгаалах өдөр | Эх үрсийн баяр болон Хүүхдийн баяр зэрэг олон нэршилтэй. |
| 7 сарын 11-13 | Наадам | Бүх нийтээр амарч, уламжлалт баяр наадмаа тэмдэглэдэг. |
| 11 сарын 26 | Улс тунхагласны өдөр | |
| 12 сарын 29 | Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын өдөр | Манж Чин Улсын дарлалаас гарч, тусгаар тогтнолоо сэргээсэн өдөр. |